De ‘Ortelius’ is een zeilend vrachtschip uit 1898 dat een erkenning geniet als Vlaams onroerend erfgoed. In 1945 werd het schip geschonken aan de stad Antwerpen en omgedoopt tot schoolschip. In 2005 werd het schip uit de vaart genomen en kreeg het een plaats op de Droogdoksite in Antwerpen. Vzw De Maakschappij verwierf het schip in het voorjaar van 2020 en bracht het over naar Doel, waar het zal gerestaureerd worden om opnieuw in de vaart te worden gebracht.
Geschiedenis van de tjalk
Voor wat de periode vóór 1945 betreft, is enkel het bouwjaar 1898 en de scheepswerf A. de Goede in Zwartsluit (Nederland) gekend. Het voormalige vrachtschip werd in 1945 samen met de tjalk de Gerlache aangekocht door Antwerps burgemeester Lode Craeybeckx en geschonken aan de stad. Beide schepen werden omgedoopt tot schooltjalk. De Ortelius werd genoemd naar de Antwerpse cartograaf Abraham Ortelius. De Gerlache was genoemd naar Adrien de Gerlache, die van 1897 tot
1899 een Belgische Zuidpoolexpeditie leidde. Beide tjalken waren bedoeld om de Antwerpse schooljeugd te interesseren voor de watersport. De Ortelius voer als schooltjalk voor de initiatie van de leerlingen van het vrije onderwijs (het katholieke net). De Gerlache voer voor het staatsonderwijs (het huidige gemeenschapsonderwijs). De Ortelius en De Gerlache deden korte rondvaarten op de Schelde en ook langere uitstappen naar Nederland. Groepen konden ook overnachten aan boord.
Aan het begin van de jaren 1990 werd omwille van besparingen het project van de schooltjalken stopgezet. In 1993 werd het project terug opgestart door de vzw Antwerpse Haven- en Vaarinitiatie maar in 2005 ging die vzw in vereffening. Ondertussen waren beide schepen afgekeurd vanwege het gebruik van beton als ballast en omdat de plaatdikte op enkele plaatsen te dun was geworden. De schepen werden uit de vaart genomen. In april 2008 werd de Gerlache na restauratie opnieuw te water gelaten. Het schip is sinds 2014 in beheer van het Museum aan de Stroom (MAS). Met de Ortelius wist men niet dadelijk blijf en de historische tjalk werd in 2019 te koop gesteld.
Verkocht aan vzw in Doel
Het college van burgemeester en schepenen van Antwerpen keurde in de lente van 2020 de verkoop van de historische schooltjalk Ortelius aan de vzw ‘De Maakschappij’ in Doel goed. Bedoeling is dat dit stuk varend erfgoed in Doel wordt gerestaureerd en daarna terug in de vaart wordt gebracht. Dat zal gebeuren vanuit de uitvalsbasis van de vzw in het centrum van Doel, een pand dat inmiddels bekend staat als ‘Atelier De Nijs’, wat verwijst naar het echtpaar Willy De Nijs – Marie-Cécile De Wael die er jarenlang hun magazijn hadden.
Verhuis
De verhuis van het schip stootte aanvankelijk op heel wat hindernissen maar in het voorjaar van 2021 werden de plooien gladgestreken en konden de plannen voor de verhuis concreet worden gemaakt. De verhuis van het schip zelf bleek geen sinecure. Het schip heeft een lengte van 23 meter en weegt 86 ton. Om het transport mogelijk te maken moest de mast er af en de stuurcabine werd een stuk afgezaagd. In de Liefkenshoektunnel was er niet meer dan 5 cm speling. Het transport was verschillende uren onderweg. Alleen al de rit van het kruispunt tot in het centrum van Doel nam ruim een uur in beslag. Op zaterdag 20 november 2021 werd het schip op zijn huidige locatie, op de hoek van de Camermanstraat en de Visserstraat gezet.
